Odpowiedzialność za długi współmałżonka

Zakres możliwości zaspokojenia się wierzyciela z tytułu zobowiązania zaciągniętego przez jednego z małżonków pozostających we wspólności ustawowej uregulowany jest przepisem art. 41 KRO.

Na podstawie przepisu art. 41 KRO można wyróżnić trzy sytuacje wpływające na zakres możliwości zaspokojenia się wierzyciela.

I. Zaciągnięcie zobowiązania przez małżonka za zgodą drugiego małżonka (art. 41 § 1 KRO)

Przepisy KRO przewidują dwa rodzaje zgody drugiego małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez współmałżonka: zgodę obligatoryjną i zgodę fakultatywną.

Zgoda obligatoryjna jest niezbędna do ważności czynności prawnych określonych w przepisie art. 37 § 1 KRO, to jest do dokonania:

czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,
czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,
czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego i przedsiębiorstwa,
darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem darowizn zwyczajowo przyjętych.

Brak zgody obligatoryjnej po stronie współmałżonka (lub jej potwierdzenia w przypadku umowy – zob. art. 37 § 2 KRO) powoduje nieważność czynności prawnej.

Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie (a więc wynika ono z czynności prawnej) za zgodą (fakultatywną) drugiego małżonka, to wierzyciel może – na podstawie przepisu art. 41 § 1 KRO – żądać zaspokojenia nie tylko z majątku osobistego małżonka-dłużnika, ale także z majątku wspólnego małżonków.

II. Zaciągnięcie zobowiązania przez małżonka bez zgody drugiego małżonka lub powstanie zobowiązania niewynikającego z czynności prawnej (art. 41 § 2 KRO)

Zgodnie z przepisem art. 41 § 2 KRO, jeśli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody (jedynie fakultatywnej, bo jeśli drugi małżonek nie udzielił zgody obligatoryjnej, to czynność prawna będzie nieważna) drugiego małżonka albo jeżeli istniejące zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej, to wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika oraz z niektórych elementów majątku wspólnego małżonków, to jest z:

wynagrodzenia za pracę,
dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej,
korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw przysługujących mu jako twórcy.

III. Zaciągnięcie zobowiązania przed powstaniem wspólności ustawowej lub dotyczącej majątku osobistego jednego z małżonków (art. 41 § 3 KRO)

Zgodnie z przepisem art. 41 § 3 KRO, jeśli wierzytelność:

powstała przed powstaniem wspólności lub
dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków,

to wierzyciel może żądać zaspokojenia z:

majątku osobistego dłużnika,
wynagrodzenia za pracę,
dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej,
korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw przysługujących mu jako twórcy.

IV. Odpowiedzialność za długi wynikłe z czynności prawnej związanej z prowadzeniem przez jednego z małżonków działalności gospodarczej

W przypadku pozostawania małżonków w ustroju ustawowej wspólności majątkowej i przy jednoczesnym prowadzeniu jednoosobowej działalności gospodarczej przez jednego z nich należy ustalić, do ja¬kiej masy majątkowej owo przedsiębiorstwo należy zakwalifikować.

PRZEDSIĘBIORSTWO BĘDĄCE SKŁADNIKIEM MAJĄTKU WSPÓLNEGO MAŁŻONKÓW

Wskazać można na trzy rodzaje przypadków odpowiedzialności za długi związane z prowadzeniem przez jednego z małżonków działalności gospodarczej, w sytuacji gdy przedsiębiorstwo wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków – w zależności od tego, czy drugi małżonek wyraził zgodę na dokonanie czynności prawnej:

Drugi małżonek nie wyraził zgody (obligatoryjnej) na dokonanie czynności prawnej pozostającej w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa – czynność prawna jest nieważna, nie wywołuje więc, od początku skutków prawnych.
Drugi małżonek nie wyraził zgody (fakultatywnej) na dokonanie czynności prawnej pozostającej w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa – dokonana czynność prawna jest ważna. Brak zgody pomniejsza jedynie zakres majątku, z którego może się zaspokoić wierzyciel. Jest on uprawniony – na mocy przepisu art. 41 § 2 KRO – do dochodzenia swoich roszczeń z:
- majątku osobistego małżonka-przedsiębiorcy,
- z jego wynagrodzenia za pracę,
- z dochodów uzyskanych przez niego z innej działalności zarobkowej,
- z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych oraz innych praw, które mu przysługują jako twórcy,
- z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
Drugi małżonek wyraził zgodę (fakultatywną lub obligatoryjną) na dokonanie czynności prawnej związanej z prowadzeniem przedsiębiorstwa – wierzyciel może żądać – na podstawie przepisu art. 41 § 1 KRO – zaspokojenia z całego majątku wspólnego małżonków.

PRZEDSIĘBIORSTWO SKŁADNIKIEM MAJĄTKU OSOBISTEGO MAŁŻONKA-PRZEDSIĘBIORCY A ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZOBOWIĄZANIA WYNIKŁE Z JEGO PROWADZENIA

Jeśli przedsiębiorstwo wchodzi w skład majątku osobistego małżonka-przedsiębiorcy (lub jeśli powstała przed powstaniem wspólności), to nie zachodzą żadne odrębności w stosunku do zasad ogólnych.

Oznacza to, że wierzyciel może żądać zaspokojenia z:

majątku osobistego małżonka-przedsiębiorcy,
z jego wynagrodzenia za pracę,
z dochodów uzyskanych przez niego z innej działalności zarobkowej,
z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw, które mu przysługują jako twórcy

– bez konieczności uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko współmałżonkowi dłużnika.”